listy znad Niemna......: GORZKIE ŚLEDZIE........czyli historia Seduvy.........

listy znad Niemna......: GORZKIE ŚLEDZIE........czyli historia Seduvy.........:       LABAS VAKARAS..............   Historia kołem się toczy…….O ile dobrze pamiętam   rok temu także czyściłam te wonne rybki i o...

GORZKIE ŚLEDZIE........czyli historia Seduvy......

 

 

 

LABAS VAKARAS..............

 Historia kołem się toczy…….O ile dobrze pamiętam  rok temu także czyściłam te wonne rybki i opisywałam swoje refleksje  na blogu….To już tyle czasu minęło????, a więc czyszczę śledzie…w całym domu śmierdzi straszliwie… :(

aby umilić  sobie jakoś, tę podłą i niewdzięczną czynność,

 snuję ,,filozoficzne ‘’rozważania….

Można oczywiście kupić gotowe śledzie, ale kto naprawdę lubi te ryby ten zrozumie moją determinację i poświęcenie…Jest pewna istotna różnica ,która odróżnia śledzie surowe od śledzi zakonserwowanych chemicznie i zapakowanych w folię –otóż te pierwsze po prostu smakują jak prawdziwa ryba i są na pewno zdrowsze od tych drugich….:)

Odgryzam kawałek surowego śledzia i mam wrażenie ,że jest dziwnie gorzki....?????

 

Nie mam pojęcia skąd przybyły ,,moje’’ śledzie, ale zakupione zostały wczoraj, na Żmudzi w miejscowości: SEDUVA. ….

Jadąc tam czułam, że spotkam się z zawiłą i dramatyczną historią….Tu pewnie każde miasteczko ma podobne,wielokulturowe  wspomnienia……

Za oknem srebrzysta mgła…nostalgia….miasteczko zachowało charakter przedwojennego ,,sztetla’’…Większość budynków w centrum, nie licząc paskudnych gmachów z czasów  radzieckich, i pięknego nowoczesnego gimnazjum, do którego uczęszcza 800 uczniów z miasteczka i okolic, to małe drewniane ,pochylone ze starości domy pomalowane na jaskrawe kolory… Nad miasteczkiem górują wieże potężnego, renesansowo-barokowego kościoła….ulice obsadzone starymi drzewami, miejscami ślady bruku, przydomowe ogródki i sady…..senna, leniwa atmosfera….Seduva….

Jestem tu przejazdem, ale bardzo chcę poznać jej historię…Nie wiem, czy to ze wględu na pogodę, czy jesienny nastrój ,ale czuję, że dowiem się chyba ZBYT WIELE…..:(

.

SEDUVA….( Szadów) w okręgu Siauliai( Szawle)

W 1654 Seduva otrzymała prawa miejskie od  Króla Jana II Kazimierza Wazy .On to podarował miasteczko swojej francusko-włoskiej  żonie  Marii Ludwice z rodu Gonzagow.

W 1775 r nadano miastu herb a miasto przeszło w ręce księcia Stanisława Poniatowskiego.

Poniatowski wyzwolił miejscowych chłopów za stosowną opłatą i wiecej już tu o nim nie słyszano.

 Prawa własności do Seduvy nabył jednak Theodore von Ropp.

Skąd wziął się ten zachodni arystokrata na Żmudzi????

Początki jego rodu sięgają czasów XIII w. krucjaty prowadzonej przez biskupa Rygi Alberta, kiedy to siłą nawracano Bałtów na chrześcijaństwo. Wówczas to przodek Theodora von Ropp ,jego imiennik :Theodoriccus de Raupen ,ożenił się z córką księcia Włodzimierza z Pskowa .

Związawszy się  zatem z rosyjską rodziną królewską,  otrzymał wiele dóbr ziemskich i nieruchomości położonych w całym regionie zamieszkiwanym niegdyś przez Bałtów.

 Aby lepiej zrozumieć historię miasteczka i sposób  myślenia Litwinów,muszę teraz dodać kilka słów o historii samej Litwy.........

W XVIII w w wyniku rozbiorów Litwa zostaje podzielona między Rosję ( Auksztota,Żmudź) i Prusy(Suwalkija)

,,….W 1812 roku – wkroczenie wojsk napoleońskich, reaktywowano Wielkie Księstwo Litewskie. Po klęsce Napoleona, Żmudź i Wileńszczyzna przydzielona zostaje na kongresie wiedeńskim (1815) do Rosji. Suwalszczyzna (przydzielona przez Napoleona do Księstwa Warszawskiego jest częścią Królestwa Polskiego.

Do powstania listopadowego Litwa przyłącza się dopiero w marcu 1831r.

 Po upadku powstania, na Litwę spadają srogie kary, m.in. zlikwidowano Uniwersytet Wileński, zamknięto klasztory i szkoły, nastąpiły zsyłki ludności w głąb Rosji.

.

Powstanie styczniowe (1863) przyczyniło się do nasilenia represji wobec mieszkańców, zaczęto rusyfikować wsie i miasta na niebywałą skalę. Litwini jednak pod wpływem patriotycznych głosów dawali odpór rusyfikacyjnym zabiegom urzędników carskich. W 1883 r. zaczęto wydawać pierwsze litewskie czasopismo "Aušra" (jutrzenka), potem kolejne: "Šviesa” (światło), „Varpas" (dzwon) i „Ūkininkas" (rolnik).

Z wybuchem I wojny światowej wiązano nadzieje na odzyskanie niepodległości, jednak od 1915 Litwa znalazła się pod okupacją niemiecką. We wrześniu 1917 roku w Wilnie wybrano Radę Litewską tzw. Tarybę 16 lutego 1918 r. Taryba ogłasza niepodległość i powstanie niepodległego Królestwa Litwy, w rzeczywistości częściowo uzależnionego od Niemiec, dzień ten jest obchodzony jako Dzień Odzyskania Niepodległości.

Taryba powołała rząd, przeciw któremu wystąpiła Komunistyczna Partia Litwy, która stworzyła Tymczasowy Rząd Robotniczo-Włościański, a po wkroczeniu na Litwę Armii Czerwonej w następnym roku ogłosiła powstanie Litewsko-Białoruskiej Republiki Socjalistycznej. Już następnego miesiąca wojska Taryby, wspierane przez armię niemiecką, przystąpiły do kontrofensywy, a Wilno zajęło Wojsko Polskie. Ostatecznie władzę nad Litwą przejęła Taryba. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie zwrócili Litwie Wilno.

Pod koniec 1920 doszło do konfliktu polsko-litewskiego, następnie gen. Lucjan Żeligowski z polecenia naczelnego wodza, Józefa Piłsudskiego, wraz z dywizją litewsko-białoruską złożoną z Polaków pochodzących z Wileńszczyzny, wkracza na Litwę i zajmuje Wilno. Gen. Żeligowski tworzy wówczas Litwę Środkową. Dnia 20 lutego 1922 r. Sejm Wileński wydaje deklaracje o połączeniu Litwy Środkowej z Polską….( WIKIPEDIA)

 

Tak więc w 1778 r von Ropp nabył  Czerwony Dwór ( Raudondvaris)  i zażądał od okolicznych mieszkańców usługiwania w swoim gospodarstwie.

Ci jednak byli uparci i powołując się na swoje przywileje  nabyte u księcia Poniatowskiego, wysłali protest do rosyjskiego senatu ,aż w końcu  po długim i żmudnym postępowaniu…w 1812 roku sprawę wygrali!

Przegrawszy spór ,wściekły baron nakazał budynki gospodarcze rozebrać, ale wiatrak i gorzelnia pracowały jeszcze do 1859 roku.

 Potomkowie von Roppa, założyli na dworze galerię XIX w malarstwa, którą szczycili się w całym regionie..

Z uwagi na zwartą drewnianą zabudowę, miasto wiele razy trawiły potężne pożary ( …1678,1795,1798….) jednak zawsze było ponownie odbudowywane.

W XIX w zbudowano kolej żelazną co bardzo przyczyniło się do rozwoju miasta. Mieszkańcy trudnili się przede wszystkim rolnictwem-uprawa zboża, lnu, przetwórstwem rolnym-hodowla świń i gęsi oraz handlem.

Żydzi przybyli tam w XV w. ,w 1880 w. stanowili już 63 % ogółu mieszkańców. (2513 osób )

Zajmowali się rolnictwem, rzemiosłem i handlem. Większość z 43 sklepów była w rękach żydowskich kupców.

W 1886 r przy Rynku Głównym stanęła nowa ,piękna, drewniana synagoga, po której dziś nie ma śladu….

W 1906 roku zamieszki antysemickie spowodowały masową emigrację Żydów. Większość z nich wyjechała do  Afryki Południowej, USA i Palestyny…..

Po  I wojnie światowej, Seduva stała się częścią niepodległej Litwy.

W 9 osobowej Radzie Miejskiej nadal zasiadało 2 Żydów. Powstały litewskie szkoły a główną działalnością gospodarczą stało się przetwórstwo mleczne.

Seduva przetwarzała 7 min litrów mleka rocznie!

Wydawać by się mogło, że mieszkańcy miasta będą żyć spokojnie,zgodnie i dostatnio…

Niestety na skutek kryzysu ,w latach 30-tych ponownie nasila się fala antysemityzmu.

W 1931 roku pada nawet oskarżenie o mord rytualny i rozpoczyna się okres otwartej nienawiści.

 W obawie o swoją przyszłość kolejni żydzi opuszczają miasteczko i wyjeżdżają za granicę….

Wybuch wojny w Polsce, na Litwie oznaczał okupację rosyjską. Rząd litewski upada i udaje się na emigrację….

Rosjanie szybko zajmują Wilno a w Kownie powstaje nowy, prosowiecki , marionetkowy rząd . ….Szkoły litewskie są  zamykane a wszystkie organizacje społeczne i państwowe zdelegalizowane.

 

Ok. 17 tys  obywateli Litwy, uznanych za wrogów ludu, zostaje zesłanych na Syberię .Wśród nich jest również bardzo wielu Żydów.

Antysemiccy działacze propagują jednak oskarżenia, że winę za przejęcie władzy przez sowietów i represje ponoszą właśnie…Żydzi.

Ponieważ antysemityzm propagowany był na Litwie ( podobnie jak i w Polsce)od dawna, zarówno przez kościół katolicki jak i działaczy narodowych ,to plotka pada na podatny grunt i wzbudza pragnienie zbrodni.

 Gdy w czerwcu 1941 roku na Litwę wkraczają niemieccy naziści,  Litwini witają ich kwiatami jako swoich  wyzwolicieli, mając nadzieję na odzyskanie utraconej niepodległości….

 

W Kownie rozpoczyna działalność Rząd Tymczasowy, który wprowadza szereg antysowieckich  ustaw oraz powołuje Siły Ochotnicze zwane: Tautinio Darbo Apsaugos Batalionas ( TDA) ,które wkrótce odegrają znaczącą rolę w procesie ludobójstwa.

Do końca lipca 1941 r Niemcy utworzyli na wschodzie własną administrację cywilną przejmując całkowitą kontrolę w okupowanych przez siebie krajach.

Litewski sen o niepodległości okazał się mrzonką…..

Dowódcą Generalbezirk Litwa został Adrian von Renteln z wykształcenia prawnik i ekonomista , a szefem ,, Grup Zadaniowych’’ tzw EINSATZGRUPPEN był Franz Walter Stahlecker.z wykształcenia prawnik.

( W ciągu zimowych miesięcy 1941 roku dowodzone przez niego oddziały zamordowały blisko 250 tys Żydów!)

 

 

25 czerwca  Stahlecker przybywa do Kowna , aby jak obiecał: ,,wyleczyć Litwę z żydostwa’’………

Litewskie oddziały: Tautinio Darbo Apsaugos  w Kownie; Litewska Policja Bezpieczeństwa (Lietuvos saugumo policija) i Litewski Oddzialy Specjalne( Ypatingasis būrys ) są już chętne i gotowe do współpracy.

Dowodcą niemieckiego 3 Einsatzkommando działającego na terenie Kowna i całej Litwy został Karl Jäger .( w tłumaczeniu na j polski,jego nazwisko oznacza MYŚLIWEGO!)

Większość litewskich Żydów wymordowali  jego ludzie, o czym z dumą meldował w swoich b dokładnych, przerażających swym okrucieństwem raportach.

 

W czerwcu 1941 roku ,gdy do miasteczka wjeżdżają Niemcy, w Seduvie mieszka zaledwie 800 Żydów….Niektórych zabito od razu, innych wygnano z domów, aresztowano i zmuszono do pracy ,nakazano im też noszenie żółtej opaski z gwiazdą Dawida….Pilnowani przez litewskich policjantów byli bici i maltretowani. W lipcową noc od eskortą straży przepędzono ich do pobliskiej wsi Pavartyčiai i stłoczono ich wszystkich w dwóch barakach . Teren został ogrodzony drutem kolczastym. Zdolnych do pracy wykorzystywano do ciężkich robót. Co kilka dni, pod byle pretekstem w drodze do pracy lub z pracy,mordowano kilkanaście osób.

. W połowie sierpnia zamordowano tez rabina Mordechaja Dawida Hennin.

 Następnie 35 Żydów, którzy na początku byli zmuszani do pracy w gospodarstwie rolnym, zamordowano w Raudondvaris , a ich ciała zakopano na polu, które potem zaorano potem ciągnikiem i uprawiano. 

Wszystkie te zabójstwa zostały rozpoczęte i realizowane przez lokalnych  litewskich nacjonalistów.

  25  sierpnia 1941 pozostali Żydzi  z Šeduvy zostali załadowani na ciężarówki i wywiezieni do Liaudiškiai, dziesięć kilometrów na południowy-zachód od miasta.  Tam czekali już na nich: Rollcommando Hamann z Einsatzcommando 3 i litewskimi żołnierzami Tautinio Darbo Apsaugos Batalionas .

 W ciągu najbliższych dwóch dni cała społeczność żydowska Shadova został zastrzelona i pochowana w dwóch masowych grobach,gdzie spoczęły  ciała 664 mężczyzn, kobiet i dzieci. 

 Nazwiska pomordowanych są upamiętnione w  Yad Vashem.

Lokalnymi zabójcami swoich żydowskich sąsiadów z Shadova - Šeduva były Ramnauskes, Valavičius, Jonas Tomkus i Klemensas Rožėnas.

 Raport Jägera stwierdza, że w dniach 25 i 26 sierpnia 1945 roku zamordowano  230 Żydów, 275 Żydówek i 159 dzieci żydowskich, w sumie 664 osób…………

 

Według raportu Jägera w mordowaniu Żydów szczególnie wyróżnił się oficer SS-Joachim ....Hamamm  ( dziwna zbieżność nazwisk...)w czym dzielnie wspierali go litewscy żołnierze TDA. ( np.: Bronius Norkus i Vytautas Reivytis)

 

 

Jedyną ocalałą z masakry była Shulamith Noll, znana przez Litwinów jako Noliene Sanute .
 Ona nie został trafiona przez ostrzał  i wpadła do dołu pomiędzy ciała ofiar. Litewscy i  niemieccy mordercy  postanowili zrobić sobie przerwę, żeby się upić po ,,dobrze wykonanej pracy’’  Wówczas Shulamith Noll, ubrana tylko w bieliznę, wykorzystując chwile nieuwagi i ciemność ,wyczołgala się z grobu i udała się do kościoła, gdzie spotkała się z miejscowym księdzem, Nikolasem Karosaż.
Opowiedziała mu o morderstwach i błagała o pomoc. Ksiądz dał jej ubrania i przekonał ją do przyjęcia chrztu. Po swoim chrzcie, Shulamith Noll została zaprowadzona przez księdza do domu rodziny Paluckas w maleńkiej wiosce Snikoniui w pobliżu  Šeduvy

Ksiądz polecił  Stanislavovi i Liudvice Paluckas aby ukryli Shulamith. Zgodzili się, choć  Niemcy ostrzegali, że kto ukryje Żyda będzie zabity  razem z całą rodziną. 

Później do Shulamith dołączył jeszcze Gershon Kirpitznik, szewc, który pracował w fabryce obuwia w Getcie w Siauliai. Udało mu się uciec i powrócić do Šeduvy. On także pod warunkiem przyjęcia chrztu, otrzymał pomoc i schronienie.

Po wojnie z inicjatywy byłych żydowskich mieszkańców miasteczka ,w miejscu masowego mordu, postawiono pamiątkowe tablice…

Liudvika Paluckas jako wyraz wdzięczności za ocalenie Shulamith z rąk hitlerowskich oprawców,otrzymała medal SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA

 

Dziś po V wiekach wspólnej... litewsko-żydowskiej historii w Seduvie…..pozostały jedynie stare żydowskie domy,jabłonie i wspomnienia….

 

Źródła:

Wikipedia

www.seligmanorg.il

 1) Levin Dov. 2006. Šeduva. In. Pinkas ha-kehilot. Lita (Encyklopedia Gmin Żydowskich. Litwa).Jerozolima. Pp.654-658. 2) Greenberg Masha. . 1995 Żydzi z Litwy:. Historia niezwykłej Wspólnoty, 1316/45 . Jerozolima 3) Życie żydowskie na Litwie: Katalog wystawy. 2001. . Wilno 4) witryna Shtetlink dla Shadova - Šeduva Boom Dora. 5) relacje świadków:. Isaac Balkar, Jerozolima, Ephraim Cohen - kwestionariusz Centralnej Rady Żydów litewskich we Włoszech