Historia kołem się toczy…….O ile dobrze pamiętam rok temu
także czyściłam te wonne rybki i opisywałam swoje refleksje na blogu….To już tyle czasu minęło????, a
więc czyszczę śledzie…w całym domu śmierdzi straszliwie… :(
aby umilić sobie jakoś, tę podłą i niewdzięczną
czynność,
snuję ,,filozoficzne ‘’rozważania….
Można oczywiście kupić
gotowe śledzie, ale kto naprawdę lubi te ryby ten zrozumie moją determinację i
poświęcenie…Jest pewna istotna różnica ,która odróżnia śledzie surowe od śledzi
zakonserwowanych chemicznie i zapakowanych w folię –otóż te pierwsze po prostu
smakują jak prawdziwa ryba i są na pewno zdrowsze od tych drugich….:)
Odgryzam kawałek surowego śledzia i mam wrażenie ,że jest dziwnie gorzki....?????
Nie mam pojęcia skąd
przybyły ,,moje’’ śledzie, ale zakupione zostały wczoraj, na Żmudzi w
miejscowości: SEDUVA. ….
Jadąc tam czułam, że spotkam
się z zawiłą i dramatyczną historią….Tu pewnie każde miasteczko ma podobne,wielokulturowe wspomnienia……
Za oknem srebrzysta
mgła…nostalgia….miasteczko zachowało charakter przedwojennego
,,sztetla’’…Większość budynków w centrum, nie licząc paskudnych gmachów z
czasów radzieckich, i pięknego
nowoczesnego gimnazjum, do którego uczęszcza 800 uczniów z miasteczka i okolic,
to małe drewniane ,pochylone ze starości domy pomalowane na jaskrawe kolory… Nad
miasteczkiem górują wieże potężnego, renesansowo-barokowego kościoła….ulice
obsadzone starymi drzewami, miejscami ślady bruku, przydomowe ogródki i
sady…..senna, leniwa atmosfera….Seduva….
Jestem tu przejazdem, ale bardzo
chcę poznać jej historię…Nie wiem, czy to ze wględu na pogodę, czy jesienny
nastrój ,ale czuję, że dowiem się chyba ZBYT WIELE…..:(
.
SEDUVA….( Szadów) w okręgu
Siauliai( Szawle)
W 1654 Seduva otrzymała
prawa miejskie od Króla Jana II
Kazimierza Wazy .On to podarował miasteczko swojej francusko-włoskiej żonie Marii Ludwice z rodu Gonzagow.
W 1775 r nadano miastu herb a
miasto przeszło w ręce księcia Stanisława Poniatowskiego.
Poniatowski wyzwolił miejscowych
chłopów za stosowną opłatą i wiecej już tu o nim nie słyszano.
Prawa własności do Seduvy nabył jednak
Theodore von Ropp.
Skąd wziął się ten
zachodni arystokrata na Żmudzi????
Początki jego rodu sięgają
czasów XIII w. krucjaty prowadzonej przez biskupa Rygi Alberta, kiedy to siłą
nawracano Bałtów na chrześcijaństwo. Wówczas to przodek Theodora von Ropp ,jego
imiennik :Theodoriccus de Raupen ,ożenił się z córką księcia Włodzimierza z
Pskowa .
Związawszy się zatem z rosyjską
rodziną królewską, otrzymał wiele dóbr
ziemskich i nieruchomości położonych w całym regionie zamieszkiwanym niegdyś przez
Bałtów.
W XVIII w w wyniku rozbiorów
Litwa zostaje podzielona między Rosję ( Auksztota,Żmudź) i Prusy(Suwalkija)
,,….W 1812 roku – wkroczenie wojsk napoleońskich,
reaktywowano Wielkie Księstwo Litewskie. Po klęsce Napoleona, Żmudź i Wileńszczyzna
przydzielona zostaje na kongresie
wiedeńskim (1815) do Rosji. Suwalszczyzna (przydzielona przez Napoleona do Księstwa Warszawskiego jest częścią Królestwa Polskiego.
Do powstania
listopadowego Litwa przyłącza się
dopiero w marcu 1831r.
Po upadku powstania,
na Litwę spadają srogie kary, m.in. zlikwidowano Uniwersytet Wileński,
zamknięto klasztory i szkoły, nastąpiły zsyłki ludności w głąb Rosji.
.
Powstanie styczniowe (1863)
przyczyniło się do nasilenia represji wobec mieszkańców, zaczęto rusyfikować
wsie i miasta na niebywałą skalę. Litwini jednak pod wpływem patriotycznych
głosów dawali odpór rusyfikacyjnym zabiegom urzędników carskich. W 1883 r.
zaczęto wydawać pierwsze litewskie czasopismo "Aušra" (jutrzenka),
potem kolejne: "Šviesa” (światło), „Varpas" (dzwon) i „Ūkininkas"
(rolnik).
Z wybuchem I
wojny światowej wiązano nadzieje
na odzyskanie niepodległości, jednak od 1915 Litwa znalazła się pod okupacją
niemiecką. We wrześniu 1917 roku w Wilnie wybrano Radę Litewską
tzw. Tarybę 16 lutego 1918 r.
Taryba ogłasza niepodległość i powstanie niepodległego Królestwa Litwy, w rzeczywistości
częściowo uzależnionego od Niemiec,
dzień ten jest obchodzony jako Dzień Odzyskania Niepodległości.
Taryba powołała rząd, przeciw któremu wystąpiła Komunistyczna Partia Litwy, która
stworzyła Tymczasowy Rząd Robotniczo-Włościański, a po wkroczeniu na Litwę
Armii Czerwonej w następnym roku ogłosiła powstanie Litewsko-Białoruskiej Republiki
Socjalistycznej. Już następnego miesiąca wojska Taryby, wspierane przez armię
niemiecką, przystąpiły do kontrofensywy, a Wilno zajęło Wojsko Polskie.
Ostatecznie władzę nad Litwą przejęła Taryba. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej Rosjanie
zwrócili Litwie Wilno.
Pod koniec 1920 doszło do konfliktu polsko-litewskiego,
następnie gen. Lucjan Żeligowski
z polecenia naczelnego wodza, Józefa
Piłsudskiego, wraz z dywizją litewsko-białoruską złożoną z Polaków pochodzących
z Wileńszczyzny, wkracza na Litwę
i zajmuje Wilno. Gen. Żeligowski tworzy wówczas Litwę Środkową. Dnia 20 lutego 1922 r.
Sejm Wileński wydaje deklaracje o połączeniu Litwy Środkowej z Polską….(
WIKIPEDIA)
Tak więc w 1778 r von Ropp
nabył Czerwony Dwór ( Raudondvaris) i zażądał od okolicznych
mieszkańców usługiwania w swoim gospodarstwie.
Ci jednak byli uparci i
powołując się na swoje przywileje nabyte
u księcia Poniatowskiego, wysłali protest do rosyjskiego senatu ,aż w
końcu po długim i żmudnym postępowaniu…w
1812 roku sprawę wygrali!
Przegrawszy spór ,wściekły
baron nakazał budynki gospodarcze rozebrać, ale wiatrak i gorzelnia pracowały
jeszcze do 1859 roku.
Potomkowie von Roppa, założyli na dworze galerię
XIX w malarstwa, którą szczycili się w całym regionie..
Z uwagi na zwartą drewnianą
zabudowę, miasto wiele razy trawiły potężne pożary ( …1678,1795,1798….) jednak
zawsze było ponownie odbudowywane.
W XIX w zbudowano kolej
żelazną co bardzo przyczyniło się do rozwoju miasta. Mieszkańcy trudnili się
przede wszystkim rolnictwem-uprawa zboża, lnu, przetwórstwem rolnym-hodowla
świń i gęsi oraz handlem.
Żydzi przybyli tam w XV w. ,w 1880 w. stanowili już 63 % ogółu mieszkańców. (2513 osób )
Zajmowali się rolnictwem,
rzemiosłem i handlem. Większość z 43 sklepów była w rękach żydowskich kupców.
W 1886 r przy Rynku Głównym
stanęła nowa ,piękna, drewniana synagoga, po której dziś nie ma śladu….
W 1906 roku zamieszki
antysemickie spowodowały masową emigrację Żydów. Większość z nich wyjechała
do Afryki Południowej, USA i
Palestyny…..
Po I wojnie światowej, Seduva stała się częścią niepodległej Litwy.
W 9 osobowej Radzie
Miejskiej nadal zasiadało 2 Żydów. Powstały litewskie szkoły a główną
działalnością gospodarczą stało się przetwórstwo mleczne.
Seduva przetwarzała 7 min
litrów mleka rocznie!
Wydawać by się mogło, że
mieszkańcy miasta będą żyć spokojnie,zgodnie i dostatnio…
Niestety na skutek kryzysu
,w latach 30-tych ponownie nasila się fala antysemityzmu.
W 1931 roku pada nawet oskarżenie
o mord rytualny i rozpoczyna się okres otwartej nienawiści.
W obawie o swoją przyszłość kolejni żydzi
opuszczają miasteczko i wyjeżdżają za granicę….
Wybuch wojny w Polsce, na
Litwie oznaczał okupację rosyjską. Rząd litewski upada i udaje się na
emigrację….
Rosjanie szybko zajmują
Wilno a w Kownie powstaje nowy, prosowiecki , marionetkowy rząd . ….Szkoły
litewskie są zamykane a wszystkie
organizacje społeczne i państwowe zdelegalizowane.
Ok. 17 tys obywateli Litwy, uznanych za wrogów ludu,
zostaje zesłanych na Syberię .Wśród nich jest również bardzo wielu Żydów.
Antysemiccy działacze
propagują jednak oskarżenia, że winę za przejęcie władzy przez sowietów i
represje ponoszą właśnie…Żydzi.
Ponieważ antysemityzm
propagowany był na Litwie ( podobnie jak i w Polsce)od dawna, zarówno przez
kościół katolicki jak i działaczy narodowych ,to plotka pada na podatny grunt i
wzbudza pragnienie zbrodni.
Gdy w czerwcu 1941 roku na Litwę wkraczają
niemieccy naziści, Litwini witają ich
kwiatami jako swoich wyzwolicieli, mając nadzieję
na odzyskanie utraconej niepodległości….
W Kownie rozpoczyna działalność
Rząd Tymczasowy, który wprowadza szereg antysowieckich ustaw oraz powołuje Siły Ochotnicze zwane:
Tautinio Darbo Apsaugos Batalionas ( TDA) ,które wkrótce odegrają znaczącą rolę
w procesie ludobójstwa.
Do końca lipca 1941 r Niemcy
utworzyli na wschodzie własną administrację cywilną przejmując całkowitą
kontrolę w okupowanych przez siebie krajach.
Litewski sen o
niepodległości okazał się mrzonką…..
Dowódcą Generalbezirk Litwa
został Adrian von Renteln z wykształcenia prawnik i ekonomista , a szefem ,,
Grup Zadaniowych’’ tzw EINSATZGRUPPEN był Franz Walter Stahlecker.z
wykształcenia prawnik.
( W ciągu zimowych miesięcy
1941 roku dowodzone przez niego oddziały zamordowały blisko 250 tys Żydów!)
25 czerwca Stahlecker przybywa do Kowna , aby jak obiecał: ,,wyleczyć
Litwę z żydostwa’’………
Litewskie oddziały: Tautinio Darbo Apsaugos w Kownie; Litewska Policja Bezpieczeństwa (Lietuvos saugumo policija) i Litewski
Oddzialy Specjalne( Ypatingasis būrys ) są już chętne i gotowe do
współpracy.
Dowodcą niemieckiego 3 Einsatzkommando działającego na terenie
Kowna i całej Litwy został Karl Jäger .( w tłumaczeniu na j polski,jego nazwisko oznacza MYŚLIWEGO!)
Większość litewskich Żydów wymordowali jego ludzie, o czym z dumą meldował w swoich
b dokładnych, przerażających swym okrucieństwem raportach.
W czerwcu 1941 roku ,gdy do
miasteczka wjeżdżają Niemcy, w Seduvie mieszka zaledwie 800 Żydów….Niektórych
zabito od razu, innych wygnano z domów, aresztowano i zmuszono do pracy
,nakazano im też noszenie żółtej opaski z gwiazdą Dawida….Pilnowani przez
litewskich policjantów byli bici i maltretowani. W lipcową noc od eskortą
straży przepędzono ich do pobliskiej wsi Pavartyčiai i stłoczono ich wszystkich w dwóch
barakach . Teren został ogrodzony drutem kolczastym. Zdolnych do pracy
wykorzystywano do ciężkich robót. Co kilka dni, pod byle pretekstem w drodze do pracy lub z pracy,mordowano
kilkanaście osób.
. W połowie sierpnia zamordowano tez
rabina Mordechaja Dawida Hennin.
Następnie 35 Żydów,
którzy na początku byli zmuszani do pracy w gospodarstwie rolnym, zamordowano w
Raudondvaris , a ich ciała zakopano na polu, które potem zaorano potem ciągnikiem i
uprawiano.
Wszystkie te zabójstwa
zostały rozpoczęte i realizowane przez lokalnych litewskich nacjonalistów.
25 sierpnia 1941 pozostali Żydzi z Šeduvy zostali załadowani na ciężarówki i wywiezieni do Liaudiškiai, dziesięć
kilometrów na południowy-zachód od miasta.
Tam czekali już na nich: Rollcommando Hamann z Einsatzcommando 3 i
litewskimi żołnierzami Tautinio Darbo Apsaugos Batalionas .
W ciągu najbliższych
dwóch dni cała społeczność żydowska Shadova został zastrzelona i pochowana w
dwóch masowych grobach,gdzie spoczęły ciała 664 mężczyzn, kobiet i dzieci.
Nazwiska pomordowanych
są upamiętnione w Yad Vashem.
Lokalnymi
zabójcami swoich żydowskich sąsiadów z Shadova - Šeduva były Ramnauskes,
Valavičius, Jonas Tomkus i Klemensas Rožėnas.
Raport Jägera stwierdza,
że w dniach 25 i 26 sierpnia 1945 roku zamordowano 230 Żydów, 275 Żydówek i 159 dzieci
żydowskich, w sumie 664 osób…………
Według raportu Jägera
w mordowaniu Żydów szczególnie wyróżnił się oficer SS-Joachim ....Hamamm ( dziwna zbieżność nazwisk...)w czym
dzielnie wspierali go litewscy żołnierze TDA. ( np.: Bronius Norkus i Vytautas
Reivytis)
Ona nie został trafiona przez ostrzał i wpadła do dołu pomiędzy ciała ofiar. Litewscy i niemieccy mordercy postanowili zrobić sobie przerwę, żeby się upić po ,,dobrze wykonanej pracy’’ Wówczas Shulamith Noll, ubrana tylko w bieliznę, wykorzystując chwile nieuwagi i ciemność ,wyczołgala się z grobu i udała się do kościoła, gdzie spotkała się z miejscowym księdzem, Nikolasem Karosaż.
Opowiedziała mu o morderstwach i błagała o pomoc. Ksiądz dał jej ubrania i przekonał ją do przyjęcia chrztu. Po swoim chrzcie, Shulamith Noll została zaprowadzona przez księdza do domu rodziny Paluckas w maleńkiej wiosce Snikoniui w pobliżu Šeduvy
Ksiądz polecił Stanislavovi i Liudvice Paluckas aby ukryli Shulamith. Zgodzili się, choć Niemcy ostrzegali, że kto ukryje Żyda będzie
zabity razem z całą rodziną.
Później do Shulamith dołączył jeszcze Gershon
Kirpitznik, szewc, który pracował w fabryce obuwia w Getcie w Siauliai. Udało mu się uciec i powrócić do
Šeduvy. On także pod warunkiem
przyjęcia chrztu, otrzymał pomoc i schronienie.
Po wojnie z inicjatywy
byłych żydowskich mieszkańców miasteczka ,w miejscu masowego mordu, postawiono
pamiątkowe tablice…
Liudvika Paluckas jako
wyraz wdzięczności za ocalenie Shulamith z rąk hitlerowskich oprawców,otrzymała
medal SPRAWIEDLIWY WŚRÓD NARODÓW ŚWIATA
Dziś po V wiekach
wspólnej... litewsko-żydowskiej historii w Seduvie…..pozostały jedynie
stare żydowskie domy,jabłonie i wspomnienia….
Źródła:
Wikipedia
www.seligmanorg.il1) Levin Dov. 2006. Šeduva. In. Pinkas ha-kehilot. Lita (Encyklopedia Gmin Żydowskich. Litwa).Jerozolima. Pp.654-658. 2) Greenberg Masha. . 1995 Żydzi z Litwy:. Historia niezwykłej Wspólnoty, 1316/45 . Jerozolima 3) Życie żydowskie na Litwie: Katalog wystawy. 2001. . Wilno 4) witryna Shtetlink dla Shadova - Šeduva Boom Dora. 5) relacje świadków:. Isaac Balkar, Jerozolima, Ephraim Cohen - kwestionariusz Centralnej Rady Żydów litewskich we Włoszech
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz